Betekent ‘zelfsturend team’ dat er echt geen enkele vorm van sturing wordt gegeven van bovenaf? Nee, over het algemeen niet. Vaak worden er kaders bepaald door het management waarbinnen een zelfsturend team de volledige vrijheid krijgt om deze naar eigen inzicht in te vullen. Het team moet uiteraard wel bijdragen aan de doelstellingen van het bedrijf. Hier is veel vertrouwen voor nodig. Maar ook een zekere mate van kennis over het bedrijf en de processen vanuit werknemers; wat zijn de kernwaarden van de organisatie en welke diensten worden er aangeboden? Met deze kennis kan een zelfsturend team koersen op succes.

In de praktijk bestaan zelfsturende teams vaak uit een aantal werknemers met uiteenlopende vaardigheden. Deze multidisciplinaire aanpak maakt het namelijk mogelijk om van begin tot eind als team verantwoordelijk te zijn voor het bedenken, ontwikkelen, testen en implementeren van een product. ‘Als team’ is in deze zin erg belangrijk. In zelfsturende teams is namelijk niet één iemand verantwoordelijk voor één taak; je bent als team verantwoordelijk voor álle taken. Daarom is het erg belangrijk dat alle leden van het zelfsturende team goed op elkaar zijn ingespeeld en dat iedereen z’n steentje bijdraagt aan het te behalen doel.

Zelfsturing is begonnen in de zorgsector maar heeft in hoog tempo ook andere branches weten te veroveren. Zo heeft de ICT-sector een aantal jaren geleden kennis mogen maken met de zogenoemde ‘scrum teams’, die nu niet meer weg te denken zijn uit het tech-landschap. Deze zelfsturende eenheden bewijzen zich in veel gevallen als zeer efficiënt om in korte tijd een goed functionerend product neer te zetten.

Vaak is de transitie van teams naar zelfsturende eenheden een ingewikkeld proces. Het vaak hiërarchische systeem moet totaal over de kop en managers moeten op afstand functioneren zonder zich te mengen in de beslissingen van het zelfsturende team. Dit is wennen. Voor iedereen. Een grote valkuil voor veel bedrijven die ervoor kiezen om met zelfsturende teams te gaan werken is deze bureaucratische omgeving. Als zelfsturende teams worden ingezet als ‘efficiëntie verhogende machines’, en niets anders dan dat, is de kans groot dat het een averechts effect heeft. Maar wanneer er gekozen wordt voor zelfsturende teams omdat er echt geloofd wordt in de creativiteit en verantwoordelijkheid van werknemers, kunnen er mooie dingen uit voortkomen.

Het idee achter zelfsturing is namelijk gebaseerd op de natuurlijke drang van mensen (en alle andere levende organismen) om zich naar elkaar toe te bewegen en samen tot een oplossing te komen. Evenwicht te creëren. Zet hier een manager tussen en dit proces wordt verstoord; natuurlijke ordening krijgt geen ruimte om tot evenwicht te komen omdat er van bovenaf al volop geordend wordt.

Wat je daarom waarschijnlijk niet zal verbazen is dat het principe van zelfsturende teams niet voor ieder bedrijf is weggelegd. Grote, internationale organisaties gedijen namelijk vaak op hiërarchische systemen en permanente controle. Puur omdat het bedrijf té groot is om het overzicht te bewaren wanneer elke afdeling op zelfsturende teams draait. Startups daarentegen zijn vaak echte zelfsturingsbroedplaatsen. Creativiteit wordt aangewakkerd door werknemers de vrijheid te geven om zelf te bepalen hoe ze projecten gaan aanvliegen en waar ze de focus leggen. Dit betekent natuurlijk niet dat elke grote organisatie geen baat heeft bij zelfsturende teams en elke startup zelfsturing aanspoort; er spelen meer factoren mee en beide opties hebben zowel voor- als nadelen.

In de goede context kan een zelfsturend team een grote aanvulling zijn. Het effect hiervan kan verstrekkende gevolgen hebben voor het succes van een bedrijf. Denk bijvoorbeeld aan:

– Verhoogde creativiteit

Meer vrijheid in de juiste omgeving gaat vaak gepaard met meer creatieve ideeën, hogere motivatie en beter samenwerking. Er wordt binnen zelfsturende teams namelijk ontzettend veel kennis gedeeld waardoor creativiteit altijd geprikkeld wordt en de ideeën over tafel vliegen. Een team versterkt elkaar op die manier door samen ongebaande paden te betreden.

– Meer werkplezier

Dit verschilt per persoon. Veel mensen vinden het prettig om wat meer vrijheid te krijgen waarbij een zekere mate van verantwoordelijkheid en discipline wordt gevraagd. Anderen vinden het juist fijn om opdrachten te krijgen van bovenaf en de organisatie uit handen te geven. Maar als je bij de eerste groep hoort, kan een plek binnen een zelfsturend team zeker je werkplezier verhogen. Je kunt jouw ideeën echt tot uitvoering brengen! Over het algemeen dragen zelfsturende teams ook bij aan het betrokkenheidsgevoel van werknemers bij het bedrijf; meer betrokkenheid zorgt bovendien voor minder verzuim en verloop binnen de organisatie.

– Vernieuwende inzichten

De eerder genoemde verhoogde creativiteit heeft ook vaak als gevolg dat er innovatieve inzichten naar boven komen die voordelig zijn voor het bedrijf. Tijd maken om je te verdiepen in nieuwe tools, technieken en trends kan namelijk positief uitpakken voor het eindproduct of de service waar je als team aan werkt. Tijd die je mogelijk in een ‘traditionele’ structuur niet zou krijgen.

– Verhoogde wendbaarheid en flexibiliteit

Zoals we van het scrum team gewend zijn, staat een zelfsturende eenheid in het teken van wendbaarheid. Nieuwe mogelijkheden kunnen op zeer korte termijn worden getest en geïmplementeerd waardoor een bedrijf bovenop de laatste trends zit. Wellicht zelfs voorloper wordt. Zeker voor bedrijven in de tech- of marketingsector kan dit een wereld van verschil maken. De integratie van AI vereist namelijk een zeer hoge mate van flexibiliteit van een bedrijf.

Er zitten natuurlijk ook nadelen aan het implementeren van zelfsturende teams. Deze zijn bijvoorbeeld:

– Hoge werkdruk

Veel verantwoordelijkheid en beoordeeld worden op teamprestaties brengt een zekere werkdruk met zich mee. Werknemers die goed functioneren in zelfsturende teams hebben de lat voor zichzelf vaak hoog liggen. En verwachten over het algemeen hetzelfde van hun omgeving. Zodra dit evenwicht uit balans is, kan het voor een verhoogde werkdruk zorgen omdat er werk opgevangen moet worden.

– Klussen blijven liggen

Zodra een team autonoom is, en dus zelf kan beslissen wat er opgepakt gaat worden en wanneer, is er een kans dat de rotklusjes voortdurend vooruit geschoven worden. Of helemaal niet gedaan worden. Iets om voor op te passen.

– Eilandjes ontstaan

Beoordeeld worden als team maakt je erg afhankelijk van je collega’s. Een goede samenwerking is daarom heel erg belangrijk in autonome teams. Maar deze samenwerking kan ook doorslaan; als er niet meer wordt omgekeken naar andere teams of afdelingen kan het de bedrijfsvoering flink in de weg staan. Er kunnen autonome eilandjes ontstaan die voornamelijk bezig zijn met hun eigen projecten. Goed, uiteraard, tot op zekere hoogte.

– Bedrijf niet altijd geschikt

Zoals eerder al gezegd werd: niet elk bedrijf vormt de goede omgeving voor succesvolle zelfsturende teams. Het is belangrijk om de voor- en nadelen goed af te wegen voordat je als bedrijf beslist om met autonome teams te gaan werken. Is de organisatiestructuur flexibel genoeg om deze manier van werken te kunnen ondersteunen? Of worden er betere resultaten behaald wanneer een meer hiërarchische manier van sturing aanwezig is?

Het idee achter zelfsturende teams sluit naadloos aan op de trend die zich steeds verder begint te ontwikkelen in het bedrijfsleven: holisme. Waarschijnlijk heb je de (letterlijk) eeuwenoude term al eens voorbij horen komen, maar wellicht nog niet in deze specifieke context. De holistische filosofie beschouwt het geheel niet als de som van zijn componenten; alles staat met elkaar in verbinding vanuit waar natuurlijk evenwicht ontstaat. Klinkt bekend! Precies, zelfsturende teams zijn een mooi voorbeeld van deze trend.

Maar blijft deze trend ook hangen en werken we binnen afzienbare tijd allemaal als autonome eenheden? Succesvolle zelfsturende teams laten in ieder geval zien dat een schip zonder kapitein prima kan varen als de gehele bemanning maar goed op elkaar is ingespeeld en te allen tijde dezelfde koers aanhoudt.